Manufahi-27/06/25 Ministério Agrikultura Pecuaria
Pesca no Floresta (MAPPF) estabelese tan Centru Viveirus Ikan iha Clacuc hodi
bele fornese fini ikan ba Akuikultor sira. Centru viveirus ne’e ofisialmente
lansa husi Secretario Estado Pescas (SEP) Domingos da Conceição dos Santos
“Macaro” iha Suku Clacuc Postu Administrativo Fatuberliu.
Iha
entrevista SEP Domingos da Conceição dos Santos Macaro esplika, objetivu husi
atividade nee ita halo lansametnu ba sentru Viveirus ne'ebe mak ita instala ona.
Prosesu instalasaun nee, ita iha kooperasaun ho parseira sira liu-liu Word
Fish, ita mos sei loke tan koperasaun nee ho CRS atu hare kestaun sira nee.
SEP
akresenta, prinsipalmente ita halo lansamentu ba Centru Viveirus nee, ho
objetivu atu bele fornese ikan oan ba hakiak nain sira iha Munisipio Manufahi
no mos iha Munisispio sira seluk. Munisipiu sira seluk iha mos Centru Viveirus
maibe nia numeru fornesementu nee ki’ik, distansia mos dook entaun deslokasaun
nee fo risku mos ba ikan oan sira, tanba nee mak ho mehi ida katak ita
estabelese Centru Vivierus atu ita bele motiva ita nia hakiak nain sira oinsa
atu atu bele hakiak hodi bele fornese aihan nutritivu ba ita nia komunidade
sira.
Governante
nee hatutan, Tanba ita hotu hatene iha peskiza hatudu momos numeru mal
nutrisaun 47%, ida nee hanesan dezafiu boot ida boot ida ba ita, oinsa atu bele
redus. Redus nee laos Guvernu mak halo investimentu deit laos ita nia parseira
sira deit, maibe envolve diretamente ita nia Autoridade lokal sira hahu husi
PAM APA no mos entidade tomak oinsa atu koopera hodi mobiliza ita nia
komunidade sira atu bele hakiak ikan hodi hadia rendimentu familia. kuandu
rendimentu familia iha ona, normalmente kontribui ba mudansa ekonomia rai
laran.
Teknika
sira fo hanoin katak, Centru Viveirus ida nee bele garante ona ba Centru
Viveirus sira seluk, hau mos hakarak refirma katak Centru Viveirus laos iha
kada Munisipio ita estabelese hotu, Munisipio Aileu mak agora iha hela prosesu
nia laran nune;e mos Ainaro no Covalima, sira seluk ita hari ona ita mos halo
hotu ona rehabilitasaun, ita hein katak ho Clacuc aumenta tan ita sei la duvida
tan ho fornesementu. “Ita iha mos problema, liu-liu konaba ai han ikan no menus
mos tekniku sira, prinsipiu mak ne’e, laos ita halo buat hotu dala ida, ita
halo neneik ho koopersaun no entidade tomak importante ita halo buat balu hodi
asegura, failla iha buat ruma ita informa ba malu atu bele hadia. Iha nuno
Governo mos hatene ona katak kada ema ida pelu menus konsumu KG 10 ba tinan
ida, tuir peskiza hatudu ona katak sae ona ba kg7 ema ida kada tinan, fiar
katak tinan rua ka tolu mai tan ita bele atinje mehi ida ne’e, atu nune’e bele
hamenus mos numeru mal nutrisaun iha ita nia rai.” Tenik SEP
Iha
fatin hanesan Apa Fatuberliu Marcelo Amaral hato’o nia Agradese tebes ba
programa, ne’e tanba bele instala Centru Viveirus ikan nian iha fatin sira nia
fatin, ida ne’e bele fornese fali ba fatin seluk, tanba ne’e sira sente
kontente tebes tanba obra ne’e bele akontese iha sira nia rai. Governu bele
fihir hetan duni, tanba Fatuberliu mos hanesan potensial ba be’e ninian, atrai
ona Governante sira hodi tau planu ne’ebe diak iha ami nia rai, tanba ne’e ami
haksolok tebes, tanba bele halo ona dezenvolvimentu ba ami nia rai, maske ituan
maibe neneik fiar katak ba oin Fatuberliu sei iha mudansa ne’ebe mak diak. Ami
nia Komunidade sira mos iha kolaborasaun ne’ebe mak diak tebes ho sira tekniku.
Nune’e
mos Tekniku Superior Adrinano Dani Fernandes do Carmo esplika, Husi parte
tekniku nian, sira mos introdus Teknolojia foun iha Timor laran tomak, halo mos
iha Munisipio Ermera Gleno ita foti induk sira mai husi Malasya iha tinan 2015,
ita fokus iha ne’eba oinsa mak garante kualidade induk ne’ebe
mak ita hakarak.
“Husi
ne’eba mak ita introdus fali mai iha Centru Clacuc ida ne’e, neneik sei ba
Munisipiu hotu ne’ebe tuir teknikamente atu hari Centru kada Munisipiu. hakarak
vinforma ba ita katak, tanba saida mak ita uza ikan Tilapia ne’ebe mak agora
dadauk ita hakiak ne’e, tanba ikan Tilapia fasil ba komunidade sira atu hakiak
iha sira nia area ne’ebe potensial. Tanba saida mak ita hili mono sek? Tanba
bainhira ita atu hakiak ho fini ne’ebe mak mai ho uniforme ida, ita destribui
ba ita nia komunidade sira bo’ot mos uniforme, entaun to tempu kolleta sira
bele fa’an ba iha merkadu no ikan ida ne’e ita hakiak fualn ha’at nia laran ita
bele kolleta ona.Tarjetu ba fini ikan ida ne’e kada fulan bele produs seratus
ribu kada fulan.”tekniku Informa.
Seremonia
lansamentu ne’e marka prezensa husi SEP Domingos da Conceição dos Santos
“Macaro” Apa Fatuberliu Marcelo Amaral, Komunidade sira no mos hetan
seguransa masimu husi PNTL Munisipio Manufahi. Ekipa (DMEA)